Бәрәңгедән ничек мул уңыш алырга?
Элек-электән халыкның күбесе шәхси хуҗалыгында бәрәңге үстереп көн күргән. Аны азык-төлек өчен генә түгел, терлек азыгы өчен дә, сатуга да кулланганнар. Тормыш сыйфатын һәм туклану рационын яхшырту буенча бәрәңге куллану һәм аны җыю кимегән, кибетләрдә яшелчә һәм җиләк-җимеш барлыкка килә башлаган. Күпләр бәрәңге сатып алуны үзең үстергәнгә караганда җиңелрәк һәм арзанрак, дигән карарга килгән. Әмма аның сыйфатын һәм тәмен бәяләүчеләр бу культураны игүне дәвам итә.
Бәрәңгенең бик күп сортлары бар. Безнең төбәк өчен хас тотрыксыз климат шартларында бәрәңге үстереп була. Сортны дөрес итеп сайлап алырга һәм төп агротехник кагыйдәләрне исәпкә алып, оптималь срокларда утыртырга кирәк. Белгечләр универсаль сортларны кулланырга киңәш итә. Чөнки алар җиңелрәк һәм төрле һава шартларына тизрәк җайлаша. Безнең зона өчен “Гала”, “Ред Скарлет”, “Алексеевск”, “Невский”, шулай ук Урал авыл хуҗалыгы фәнни-тикшеренү институтының “Барон”, “Амур”, “Маяк N” иртә һәм уртача өлгерешле сортлары яхшы нәтиҗә бирә.
Бу культураларны һаваның тотрыклы температурасы 10 градустан югарырак булган, яхшы яктыртылган ачык урында утыртырга мөмкин. Бәрәңгене йомшак, һава йөри торган җылы туфракка утырту кирәк. Әгәр җир артык тыгыз булса, ком кертергә киңәш ителә. Бәрәңгене томат яки борычтан соң, шулай ук алар янында утыртырга киңәш ителми. Чөнки бу культуралар бер гаиләгә карый, шуңа күрә бер үк корткычлар һәм авырулар бәрәңгегә зыян сала. Бәрәңге бигрәк тә кузаклы культуралардан, төрле салат, кыяр, кишердән соң яхшы үсә. Әгәр бу культураны берничә ел рәттән бер урында утыртырга туры килә икән, аның фитосанитар торышын күзәтегез. Кирәкле уңдырышка ирешү өчен сөрү алдыннан тирес кертергә кирәк. Бәрәңге өчен органик ашламалар – тирес һәм компостлар аеруча кыйммәтле. Алар үсемлекләр өчен азык чыганагы булып хезмәт итәләр, туфракны файдалы микроорганизмнар белән баеталар, үсемлекләр өчен кулай булмаган җиңел үзләштерелә торган формага күчерәләр, шулай ук туфракта гумус тупларга ярдәм итәләр, ул туфракның физик үзлекләрен, су, һава һәм җылылык режимнарын яхшырта. Бәрәңге астына өр-яңа тиресне кулланырга ярамый, чөнки ул төрле чир китереп чыгара. Органик ашлама дозасы күбрәк булган саен, бүлбеләр уңышы да югарырак була. Ашлама аз икән, аларны бәрәңге утырткан вакытта чокырларга яки буразналарга кертегез. Һәм исегездә тотыгыз: туфракта органик һәм минераль ашламаларны бергәләп керткәндә туклыклы матдәләрнең дөрес нисбәте билгеләнә, бәрәңге вегетация чоры дәвамында өзлексез туклана. Шулай ук агач көле дә яхшы ашлама булып тора. Көлне яз көне бәрәңге утыртканда кертсәң, яхшырак була.
“Фитоспорин” биопрепараты бик популяр, ул үсемлекләрнең иммунитетын арттыра, буй процессларын көчәйтә, бактериаль һәм гөмбәчек инфекцияләре үсешен кисәтә. Чара белән башта бүлбеләрне тишә башлар алдыннан, ә аннары турыдан-туры утырту эшләре башланыр алдыннан сугарырга киңәш ителә. Бүлбене утыртыр алдыннан, һичшиксез, җылы итеп яктыртылган урында үстерергә кирәк. Урта фракциядәге бүлбеләрне иң яхшысы – тавык йомыркасы зурлыгында утырту мөһим. Әгәр дә артык вак бүлбеләрне утыртырга туры килә икән, бер ояга берьюлы 2-3 данә салып кую яхшырак, югыйсә сабак аз булачак, димәк, уңыш та зур булмаячак. Әгәр ояда артык зур бүлбеләрне урнаштырсаң, күп вакытта җир өсте өлешенә чыгып үсәчәк, ә тамырлар үсеше тоткарланачак. Шуңа күрә зурларын ярып утыртырга кирәк. Алдан шытып чыккан үсемлекләрне җыеп алу яхшырак, югыйсә үсә торган сабакны бүлбедән туклыклы матдәләр ала башлаячак. Өстәвенә, моны мөмкин кадәр иртәрәк эшләргә кирәк. Гадәттә, 10-15 көн аралыгында шушы ук күзлектән киләсе бөер үсеп чыгачак. Аны юдырганнан соң өченче бөер уяна. Әмма мондый сортлар (мәсәлән, “Невский”) да бар, аларның күзләреннән икенче үсеше соңга калып (бер айдан артык) барлыкка килә.
Бәрәңге суытуга мохтаҗ. Бу авыр һәм чыгымлы процедура бәрәңге плантациясенең уңдырышлылыгын уртача 30 процентка арттыра. Бәрәңгене күмгәндә без сабак яру белән көрәшәбез, яшел бүлбеләр санын киметәбез, көчле, таралган тамыр системасын формалаштыруга ярдәм итәбез. Тамыр зонасында су һәм һаваны саклыйбыз.
Бәрәңге 7-10 см биеклеккә җитәргә тиеш, аннан соң гына күмәргә ярый. Икенче тапкыр бәрәңгене ике атнадан, ә өченчесен тагын бер айдан соң күмәргә кирәк.
Әлфия Хәбибуллина, Россельхозүзәкнең Борай орлыкчылык инспекциясе филиалының әйдәүче агрономы.
